à¤à¤¾à¤°à¤¤à¤µà¤°à¥à¤· à¤à¥ à¤à¥à¤®à¤¿ मà¥à¤ à¤à¤ à¤à¤¸à¥ वà¥à¤° महापà¥à¤°à¥à¤·à¥à¤ à¤à¤° महिलाà¤à¤ नॠà¤à¤¨à¥à¤® लिया, à¤à¤¿à¤¨à¥à¤¹à¥à¤à¤¨à¥ ठपना सà¤à¤ªà¥à¤°à¥à¤£ à¤à¥à¤µà¤¨ दà¥à¤¶ à¤à¤° समाठà¤à¥ हित मà¥à¤ नà¥à¤¯à¥à¤à¥à¤à¤¾à¤µà¤° à¤à¤° दिया। à¤à¤¨à¥à¤¹à¥à¤ महानॠविà¤à¥à¤¤à¤¿à¤¯à¥à¤ मà¥à¤ सॠà¤à¤ नाम हॠरानॠठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ हà¥à¤²à¤à¤° à¤à¤¾à¥¤ ठपनॠदà¥à¤°à¤¦à¤°à¥à¤¶à¤¿à¤¤à¤¾ à¤à¤µà¤ à¤à¥à¤¶à¤² पà¥à¤°à¤¬à¤à¤§à¤¨ à¤à¥ à¤à¤¾à¤°à¤£ हà¥à¤²à¤à¤° वà¤à¤¶ à¤à¤¾ सरà¥à¤µà¤¾à¤§à¤¿à¤ पà¥à¤°à¤¸à¤¿à¤¦à¥à¤ नाम à¤à¤° पहà¤à¤¾à¤¨ बन à¤à¤à¤ ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ हà¥à¤²à¤à¤°à¥¤
à¤à¥à¤µà¤¨ परिà¤à¤¯
31 मà¤, 1725 à¤à¥ ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ à¤à¤¾ à¤à¤¨à¥à¤® महाराषà¥à¤ à¤à¥ à¤à¤°à¤à¤à¤¾à¤¬à¤¾à¤¦ à¤à¤¿à¤²à¥ à¤à¥ à¤à¥à¥à¥ नाम à¤à¤¾à¤à¤µ मà¥à¤ à¤à¤ साधारण परिवार मà¥à¤ हà¥à¤à¥¤ à¤à¤¨à¤à¥ पिता माणà¤à¥à¤à¥ शिà¤à¤¦à¥ à¤à¤¿à¤¸à¤¾à¤¨ थॠà¤à¤° माता à¤à¤¾ नाम सà¥à¤¶à¥à¤²à¤¾à¤¬à¤¾à¤ था। ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ बà¤à¤ªà¤¨ सॠहॠशिव à¤à¤à¥à¤¤ थà¥à¤à¥¤ 12 वरà¥à¤· à¤à¥ ठवसà¥à¤¥à¤¾ मà¥à¤ à¤à¤¨à¤à¤¾ विवाह मालवा à¤à¥ पà¥à¤°à¤¸à¤¿à¤¦à¥à¤ सà¥à¤¬à¥à¤¦à¤¾à¤° मलà¥à¤¹à¤¾à¤°à¤°à¤¾à¤µ हà¥à¤²à¤à¤° à¤à¥ पà¥à¤¤à¥à¤° à¤à¤¾à¤à¤¡à¥à¤°à¤¾à¤µ हà¥à¤²à¤à¤° सॠसà¤à¤ªà¤¨à¥à¤¨ हà¥à¤à¥¤ à¤à¤¾à¤à¤¡à¥à¤°à¤¾à¤µ हà¥à¤²à¤à¤° à¤à¥ राà¤-à¤à¤¾à¤ मà¥à¤ दिलà¤à¤¸à¥à¤ªà¥ नहà¥à¤ थॠà¤à¤° वह सà¥à¤µà¤à¤¾à¤µ सॠà¤à¤¦à¤à¤¡ थà¥à¥¤ लà¥à¤à¤¿à¤¨ ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ à¤à¥ पति पà¥à¤°à¥à¤® नॠà¤à¤¾à¤à¤¡à¥à¤°à¤¾à¤µ à¤à¥ समà¥à¤à¥ à¤à¥à¤µà¤¨ मà¥à¤ à¤à¤ à¤à¥à¤°à¤¾à¤à¤¤à¤¿à¤à¤¾à¤°à¥ परिवरà¥à¤¤à¤¨ ला दिया। वह न à¤à¥à¤µà¤² राà¤-à¤à¤¾à¤ मà¥à¤ रà¥à¤à¤¿ लà¥à¤¨à¥ लà¤à¥, बलà¥à¤à¤¿ à¤à¤¨à¤à¤¾ à¤à¤à¥à¤°à¥à¤¶à¤¿à¤¤ सà¥à¤µà¤à¤¾à¤µ à¤à¥ शाà¤à¤¤ à¤à¤° सà¥à¤®à¥à¤¯ हà¥à¤¤à¤¾ à¤à¤²à¤¾ à¤à¤¯à¤¾à¥¤ दà¥à¤¸à¤°à¥ à¤à¤° à¤à¤¨à¤à¥à¤¸à¤¸à¥à¤° मलà¥à¤¹à¤¾à¤°à¤°à¤¾à¤µ à¤à¥ ठपनॠपà¥à¤¤à¥à¤° à¤à¥ ठपà¥à¤à¥à¤·à¤¾ पà¥à¤¤à¥à¤°-वधॠà¤à¥ सà¥à¤-बà¥à¤, यà¥à¤à¥à¤¯à¤¤à¤¾ à¤à¤° à¤à¤¾à¤°à¥à¤¯à¤à¥à¤·à¤®à¤¤à¤¾ पर ठतà¥à¤¯à¤§à¤¿à¤ विशà¥à¤µà¤¾à¤¸ था। वॠशासà¤à¥à¤¯ मामलà¥à¤ मà¥à¤ ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ à¤à¤¾ पà¥à¤°à¥à¤£ सहयà¥à¤ लà¥à¤¤à¥ थà¥à¥¤ धà¥à¤°à¥-धà¥à¤°à¥ ठहिलà¥à¤¯à¤¾ राà¤à¥à¤¯ à¤à¥ सà¤à¥ à¤à¤¾à¤°à¥à¤¯à¥à¤ à¤à¤¾ à¤à¥à¤¶à¤²à¤¤à¤¾à¤ªà¥à¤°à¥à¤µà¤ सà¤à¤à¤¾à¤²à¤¨ à¤à¤°à¤¨à¥ लà¤à¥à¤à¥¤ मलà¥à¤¹à¤¾à¤°à¤°à¤¾à¤µ हà¥à¤²à¤à¤° à¤à¥ ठनà¥à¤ªà¤¸à¥à¤¥à¤¿à¤¤à¤¿ मà¥à¤ वह सà¤à¤ªà¥à¤°à¥à¤£ राà¤à¥à¤¯ वà¥à¤¯à¤µà¤¸à¥à¤¥à¤¾ à¤à¥ सà¥à¤à¤¾à¤°à¥ बनाठरà¤à¤¤à¥ थà¥à¤à¥¤ à¤à¤¨à¤à¥ शासन वà¥à¤¯à¤µà¤¸à¥à¤¥à¤¾ सॠराà¤à¥à¤¯ à¤à¥ ठधिà¤à¤¾à¤°à¥à¤à¤£ à¤à¤° पà¥à¤°à¤à¤¾à¤à¤¨ सà¤à¤¤à¥à¤·à¥à¤ थà¥à¥¤ ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ हर à¤à¥à¤·à¥à¤¤à¥à¤° मà¥à¤ मलà¥à¤¹à¤¾à¤°à¤°à¤¾à¤µ à¤à¤¾ पà¥à¤°à¥à¤£ सहयà¥à¤ à¤à¤°à¤¤à¥à¤à¥¤ वह रणà¤à¥à¤®à¤¿ मà¥à¤ à¤à¤¾à¤à¤° ठपनॠससà¥à¤° à¤à¥ मारà¥à¤à¤¦à¤°à¥à¤¶à¤¨ मà¥à¤ यà¥à¤¦à¥à¤ à¤à¥ बारà¥à¤à¤¿à¤¯à¥à¤ à¤à¥ à¤à¥ à¤à¤¾à¤¨à¤¨à¥ à¤à¤¾ पà¥à¤°à¤¯à¤¾à¤¸ à¤à¤°à¤¨à¥ लà¤à¥ थà¥à¤à¥¤ यहाठतठà¤à¤¿ à¤à¤¨à¥à¤¹à¥à¤à¤¨à¥ मलà¥à¤¹à¤¾à¤°à¤°à¤¾à¤µ à¤à¥ साथ à¤à¤ यà¥à¤¦à¥à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤¤à¥à¤° मà¥à¤ à¤à¤¾à¤à¤° ठदमà¥à¤¯ साहस à¤à¤¾ परिà¤à¤¯ à¤à¥ दिया। मलà¥à¤¹à¤¾à¤°à¤°à¤¾à¤µ à¤à¥ à¤à¤¦à¥à¤¶ पर à¤à¤¨à¥à¤¹à¥à¤à¤¨à¥ à¤à¤ दà¥à¤°à¥à¤¸à¥à¤¥ सà¥à¤¥à¤¾à¤¨à¥à¤ à¤à¥ यातà¥à¤°à¤¾ à¤à¤° à¤à¥à¤à¥à¤²à¤¿à¤ à¤à¤° सामाà¤à¤¿à¤ à¤à¥à¤à¤¾à¤¨ ठरà¥à¤à¤¿à¤¤ à¤à¤¿à¤¯à¤¾à¥¤ à¤à¤¸ पà¥à¤°à¤à¤¾à¤° ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ नॠमलà¥à¤¹à¤¾à¤°à¤°à¤¾à¤µ à¤à¥ सहयà¥à¤ à¤à¤µà¤ दिशा निरà¥à¤¦à¥à¤¶à¤¨ मà¥à¤ राà¤-à¤à¤¾à¤ à¤à¥ सà¤à¤ªà¥à¤°à¥à¤£ à¤à¤¾à¤¨à¤à¤¾à¤°à¥ लॠलॠथà¥à¥¤ ठब à¤à¤ पà¥à¤°à¤®à¥à¤ à¤à¤¦à¥à¤¶ पतà¥à¤° à¤à¥ à¤à¤¨à¤à¥ नाम सॠà¤à¤¨à¥ लà¤à¥ थà¥à¥¤ à¤à¤¸ बà¥à¤ ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ नॠà¤à¤ पà¥à¤¤à¥à¤° à¤à¤° पà¥à¤¤à¥à¤°à¥ à¤à¥ à¤à¤¨à¥à¤® दिया। पà¥à¤¤à¥à¤° à¤à¤¾ नाम मालà¥à¤°à¤¾à¤µ हà¥à¤²à¤à¤° तथा पà¥à¤¤à¥à¤°à¥ à¤à¤¾ नाम मà¥à¤à¥à¤¤à¤¾à¤¬à¤¾à¤ रà¤à¤¾ à¤à¤¯à¤¾à¥¤ सà¤à¤¤à¤¾à¤¨ पà¥à¤°à¤¾à¤ªà¥à¤¤à¤¿ à¤à¥ साथ हॠठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ à¤à¥ à¤à¥à¤µà¤¨ मà¥à¤ à¤à¤¤à¥à¤¤à¤°à¤¦à¤¾à¤¯à¤¿à¤¤à¥à¤µ à¤à¥ बà¥à¤¤à¤¾ à¤à¤¯à¤¾ à¤à¤¿à¤à¤¤à¥ à¤à¤¨à¥à¤¹à¥à¤à¤¨à¥ ठपना हर à¤à¤¤à¥à¤¤à¤°à¤¦à¤¾à¤¯à¤¿à¤¤à¥à¤µ निà¤à¤¾à¤¯à¤¾ à¤à¤° राà¤-à¤à¤¾à¤ मà¥à¤ पहलॠà¤à¥ à¤à¤¾à¤à¤¤à¤¿ हॠठपना सहयà¥à¤ दà¥à¤¤à¥ रहà¥à¤à¥¤
मालवा à¤à¥ महारानà¥
1754 मà¥à¤ मलà¥à¤¹à¤¾à¤°à¤°à¤¾à¤µ हà¥à¤²à¤à¤° à¤à¤° सà¥à¤°à¤à¤®à¤² à¤à¤¾à¤ à¤à¥ बà¥à¤ यà¥à¤¦à¥à¤ à¤à¤¿à¥à¤¾à¥¤ मलà¥à¤¹à¤¾à¤°à¤°à¤¾à¤µ à¤à¥ à¤à¤° सॠà¤à¤¸ यà¥à¤¦à¥à¤ à¤à¤¾ सà¤à¤à¤¾à¤²à¤¨ à¤à¤¾à¤à¤¡à¥à¤°à¤¾à¤µ à¤à¤° रहॠथॠà¤à¤° à¤à¤¨à¤à¥ साथ हॠà¤à¤¨à¤à¥ पतà¥à¤¨à¥ ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤à¥¤ यह यà¥à¤¦à¥à¤ महà¥à¤¨à¥à¤ à¤à¤²à¤¾à¥¤ ठà¤à¤¤à¤¤: à¤à¤¸ यà¥à¤¦à¥à¤ मà¥à¤ à¤à¤¾à¤à¤¡à¥à¤°à¤¾à¤µ वà¥à¤°à¤à¤¤à¤¿ à¤à¥ पà¥à¤°à¤¾à¤ªà¥à¤¤ हà¥à¤à¥¤ ठपनॠपति à¤à¥ à¤à¤¿à¤¤à¤¾ à¤à¥ साथ सतॠहà¥à¤¨à¥ à¤à¥ तà¥à¤¯à¤¾à¤° ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ à¤à¥ मलà¥à¤¹à¤¾à¤°à¤°à¤¾à¤µ नॠà¤à¤¸à¤¾ à¤à¤°à¤¨à¥ सॠरà¥à¤ दिया। à¤à¤® à¤à¤¯à¥ मà¥à¤ वà¥à¤§à¤µà¥à¤¯ à¤à¥à¤²à¤¨à¥ à¤à¥ विवश ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ नॠसà¥à¤µà¤¯à¤ à¤à¥ मानवता à¤à¤° मालवा à¤à¥ सà¥à¤µà¤¾ मà¥à¤ समरà¥à¤ªà¤¿à¤¤ à¤à¤° दिया। सनॠ1766 मà¥à¤ मलà¥à¤¹à¤¾à¤°à¤°à¤¾à¤µ हà¥à¤²à¤à¤° à¤à¥ मà¥à¤¤à¥à¤¯à¥ à¤à¥ पशà¥à¤à¤¾à¤¤ मालवा पà¥à¤°à¤¾à¤à¤¤ à¤à¥ बाà¤à¤¡à¥à¤° ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ à¤à¥ पà¥à¤¤à¥à¤° मालà¥à¤°à¤¾à¤µ हà¥à¤²à¤à¤° नॠसà¤à¤à¤¾à¤²à¥ à¤à¤¿à¤à¤¤à¥ 1767 मà¥à¤ à¤à¤¨à¤à¥ à¤à¤µà¤¾à¤¨ पà¥à¤¤à¥à¤° मालà¥à¤°à¤¾à¤µ à¤à¥ à¤à¥ मà¥à¤¤à¥à¤¯à¥ हॠà¤à¤à¥¤ मालवा पà¥à¤°à¤¾à¤à¤¤ à¤à¥ बिà¤à¤°à¤¨à¥ सॠबà¤à¤¾à¤¨à¥ à¤à¥ लिठà¤à¤¨à¥à¤¹à¥à¤à¤¨à¥ यहाठà¤à¤¾ à¤à¤¤à¥à¤¤à¤°à¤¾à¤§à¤¿à¤à¤¾à¤°à¥ बननॠà¤à¤¾ निरà¥à¤£à¤¯ लिया à¤à¤° पà¥à¤¶à¤µà¤¾à¤à¤ सॠà¤à¤à¥à¤°à¤¹ à¤à¤¿à¤¯à¤¾ à¤à¤¿ à¤à¤¨à¥à¤¹à¥à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤¤à¥à¤° à¤à¥ पà¥à¤°à¤¶à¤¾à¤¸à¤¨à¤¿à¤ बाà¤à¤¡à¥à¤° सà¥à¤à¤ªà¥ à¤à¤¾à¤à¥¤ ततà¥à¤ªà¤¶à¥à¤à¤¾à¤¤ 1 दिसà¤à¤¬à¤° 1767 à¤à¥ ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ मालवा à¤à¥ महारानॠपà¥à¤°à¤¤à¤¿à¤·à¥à¤ िïत हà¥à¤à¤ à¤à¤¨à¥à¤¹à¥à¤à¤¨à¥ मलà¥à¤¹à¤¾à¤°à¤°à¤¾à¤µ à¤à¥ दतà¥à¤¤à¤ पà¥à¤¤à¥à¤° à¤à¤µà¤ सरà¥à¤µà¤¾à¤§à¤¿à¤ à¤à¤°à¥à¤¸à¥à¤®à¤à¤¦ सà¥à¤¨à¤¾à¤¨à¥ सà¥à¤¬à¥à¤¦à¤¾à¤° तà¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¤¾à¤µ à¤à¥ ठपना पà¥à¤°à¤§à¤¾à¤¨ सà¥à¤¨à¤¾à¤ªà¤¤à¤¿ नियà¥à¤à¥à¤¤ à¤à¤¿à¤¯à¤¾à¥¤ ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ à¤à¥ शासठबननॠà¤à¤¾ राà¤à¥à¤¯ à¤à¥ à¤à¤ लà¥à¤à¥à¤ नॠविरà¥à¤§ à¤à¥ à¤à¤¿à¤¯à¤¾à¥¤ à¤à¤¿à¤à¤¤à¥ महारानॠठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ à¤à¥ ठदà¥à¤à¥à¤¤ शà¤à¥à¤¤à¤¿ व पराà¤à¥à¤°à¤® दà¥à¤à¤à¤° पà¥à¤°à¤à¤¾ à¤à¤¨à¤ªà¤° à¤à¤°à¥à¤¸à¤¾ à¤à¤°à¤¨à¥ लà¤à¥à¥¤
राà¤à¥à¤¯ à¤à¥ बाà¤à¤¡à¥à¤° à¤à¤ महिला à¤à¥ हाथà¥à¤ मà¥à¤ दà¥à¤ à¤à¤¨à¤à¥ विरà¥à¤§à¥ मà¥à¤à¤° हॠà¤à¤ à¥à¥¤ à¤à¤¨à¥à¤¹à¥à¤à¤¨à¥ ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ à¤à¥ à¤à¤ ठबला नारॠसमà¤à¤¨à¥ à¤à¥ à¤à¥à¤² à¤à¤° à¤à¤¨à¤à¥ विरà¥à¤¦à¥à¤ à¤à¤ à¤à¥à¤à¤à¥à¤° रà¤à¥, लà¥à¤à¤¿à¤¨ महारानॠठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ नॠà¤à¤ बार यà¥à¤¦à¥à¤ मà¥à¤ ठपनॠपà¥à¤°à¤à¤¾à¤µà¤¶à¤¾à¤²à¥ रणनà¥à¤¤à¤¿ सॠसà¥à¤¨à¤¾ à¤à¤¾ à¤à¥à¤¶à¤²à¤¤à¤¾à¤ªà¥à¤°à¥à¤µà¤ नà¥à¤¤à¥à¤¤à¥à¤µ à¤à¤¿à¤¯à¤¾ à¤à¤° विà¤à¤¯à¥ हà¥à¤à¤à¥¤ वह ठपनॠपà¥à¤°à¤à¤¾ à¤à¥ रà¤à¥à¤·à¤¾ à¤à¥ लिठसदा यà¥à¤¦à¥à¤ à¤à¥ लिठतà¥à¤¯à¤¾à¤° रहतà¥à¤à¥¤ वह हाथॠपर सवार हà¥à¤à¤° शतà¥à¤°à¥à¤à¤ à¤à¤¾ सामना à¤à¤°à¤¤à¥ थà¥à¤à¥¤ वह à¤à¤ बà¥à¤¹à¤¤à¤°à¥à¤¨ तà¥à¤°à¤à¤¦à¤¾à¤ थà¥à¤à¥¤ à¤à¤ यà¥à¤¦à¥à¤ मà¥à¤ महिला सà¥à¤¨à¤¾ à¤à¤¾ नà¥à¤¤à¥à¤¤à¥à¤µ वह सà¥à¤µà¤¯à¤ à¤à¤°à¤¤à¥ थà¥à¤à¥¤
à¤à¥à¤¶à¤² पà¥à¤°à¤¶à¤¾à¤¸à¤
महारानॠà¤à¥ ठपनॠशासनà¤à¤¾à¤² à¤à¥ à¤à¤°à¤à¤à¤¿à¤ दà¥à¤° मà¥à¤ ठनà¥à¤ विपरà¥à¤¤ परिसà¥à¤¥à¤¿à¤¤à¤¿à¤¯à¥à¤ à¤à¤¾ सामना à¤à¤°à¤¨à¤¾ पà¥à¤¾à¥¤ राà¤à¥à¤¯ à¤à¤° मà¥à¤ à¤à¤¾à¤°à¥à¤ à¤à¤° à¤à¥à¤°-डाà¤à¥à¤à¤, à¤à¥à¤²à¥à¤ à¤à¤¾ à¤à¤¤à¤à¤ à¤à¤¾à¤¯à¤¾ था। à¤à¤¨à¤ªà¤° लà¤à¤¾à¤® लà¤à¤¾à¤¨à¥ मà¥à¤ यशवà¤à¤¤à¤°à¤¾à¤µ फणसॠनामठवà¥à¤° नव यà¥à¤µà¤ नॠमहारानॠà¤à¤¾ पà¥à¤°à¤¾ साथ दिया। महारानॠठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ नॠठपनॠपà¥à¤¤à¥à¤°à¥ मà¥à¤à¥à¤¤à¤¾à¤¬à¤¾à¤ à¤à¤¾ विवाह यशवà¤à¤¤à¤°à¤¾à¤µ सॠà¤à¤°à¤µà¤¾ दिया।
ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ à¤à¤¾ शासन पà¥à¤°à¤¬à¤à¤§ à¤à¤à¥à¤ à¤à¥à¤à¤¿ à¤à¤¾ था। à¤à¤¨à¥à¤¹à¥à¤à¤¨à¥ ठपना शासन पà¥à¤°à¤¬à¤à¤§ सà¥à¤à¤¾à¤°à¥ रà¥à¤ª सॠà¤à¤²à¤¾à¤¨à¥ à¤à¥ लिठराà¤à¥à¤¯ à¤à¥ à¤à¤¿à¤²à¥à¤, तहसà¥à¤²à¥à¤ à¤à¤° à¤à¥à¤°à¤¾à¤® पà¤à¤à¤¾à¤¯à¤¤à¥à¤ मà¥à¤ विà¤à¤¾à¤à¤¿à¤¤ à¤à¤° दिया था à¤à¤¨à¤à¥ à¤à¤£à¤¨à¤¾ à¤à¤ à¤à¤¦à¤°à¥à¤¶ शासठà¤à¥ तà¥à¤° पर सà¤à¤ªà¥à¤°à¥à¤£ à¤à¤¾à¤°à¤¤ मà¥à¤ हà¥à¤¨à¥ लà¤à¥ थà¥à¥¤
ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ नॠशिà¤à¥à¤·à¤¾ à¤à¤¾ à¤à¥ पà¥à¤°à¤à¤¾à¤°-पà¥à¤°à¤¸à¤¾à¤° à¤à¤¿à¤¯à¤¾ à¤à¤µà¤ à¤à¤²à¤¾-à¤à¥à¤¶à¤² à¤à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤¤à¥à¤° मà¥à¤ à¤à¥ ठपना ठà¤à¥à¤¤à¤ªà¥à¤°à¥à¤µ यà¥à¤à¤¦à¤¾à¤¨ दिया। à¤à¤¨à¥à¤¹à¥à¤à¤¨à¥ धरà¥à¤® à¤à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤¤à¥à¤° मà¥à¤ à¤à¥ ठनà¥à¤ महतà¥à¤¤à¥à¤µà¤ªà¥à¤°à¥à¤£ à¤à¤¾à¤°à¥à¤¯ à¤à¤¿à¤à¥¤ शिव à¤à¤à¥à¤¤ तॠवॠथà¥à¤ हà¥à¥¤ à¤à¤¨à¥à¤¹à¥à¤à¤¨à¥ à¤à¤ बà¥à¥ मà¤à¤¦à¤¿à¤°à¥à¤ à¤à¤¾ निरà¥à¤®à¤¾à¤£ à¤à¤µà¤ à¤à¥à¤°à¥à¤£à¥à¤à¤¦à¥à¤à¤¾à¤° à¤à¤°à¤¾à¤¯à¤¾à¥¤ à¤à¤¾à¤¶à¥ à¤à¤¾ विशà¥à¤µ पà¥à¤°à¤¸à¤¿à¤¦à¥à¤ मà¤à¤¦à¤¿à¤° ‘à¤à¤¾à¤¶à¥ विशà¥à¤µà¤¨à¤¾à¤¥ मà¤à¤¦à¤¿à¤°à¥à¤ à¤à¤¾ निरà¥à¤®à¤¾à¤£ à¤à¤°à¤µà¤¾à¤¯à¤¾à¥¤ à¤à¤à¤µà¤¾à¤¨ शà¤à¤à¤° मà¥à¤ à¤à¤¨à¤à¥ à¤à¤¹à¤°à¥ à¤à¤¸à¥à¤¥à¤¾ थà¥à¥¤ शिव à¤à¥ à¤à¤ पिà¤à¤¡à¥ हमà¥à¤¶à¤¾ ठपनॠहाथ मà¥à¤ रà¤à¤¤à¥ थà¥à¤à¥¤ वह समसà¥à¤¤ राà¤à¤à¥à¤¯ à¤à¤à¥à¤à¤¾à¤à¤ पर ठपनॠहसà¥à¤¤à¤¾à¤à¥à¤·à¤° à¤à¥ à¤à¤à¤¹ शà¥à¤°à¥ शà¤à¤à¤° लिà¤à¤¤à¥ थà¥à¤à¥¤ à¤à¤¸à¥ शà¥à¤°à¥ शà¤à¤à¤° à¤à¥ à¤à¤à¥à¤à¤¾ सॠसमसà¥à¤¤ राà¤à¤à¤¾à¤ à¤à¤²à¤¤à¤¾ था।
महारानॠनॠà¤à¤¿à¤¸ शà¥à¤°à¤¦à¥à¤à¤¾-à¤à¤à¥à¤¤à¤¿ à¤à¥ साथ शिव मà¤à¤¦à¤¿à¤°à¥à¤ à¤à¤¾ निरà¥à¤®à¤¾à¤£ à¤à¤°à¤¾à¤¯à¤¾, à¤à¤¸à¥ शà¥à¤°à¤¦à¥à¤à¤¾ à¤à¤à¥à¤¤à¤¿ à¤à¥ साथ राम à¤à¤° à¤à¥à¤·à¥à¤£ मà¤à¤¦à¤¿à¤° à¤à¥ बनवाà¤à¥¤ à¤à¤¨à¥à¤¹à¥à¤ मà¥à¤¸à¥à¤²à¤¿à¤® सà¤à¤ªà¥à¤°à¤¦à¤¾à¤¯ à¤à¥ लà¥à¤à¥à¤ सॠà¤à¥ à¤à¥à¤ दà¥à¤µà¥à¤· नहà¥à¤ था। à¤à¤¨à¤à¥ राà¤à¥à¤¯ मà¥à¤ मà¥à¤¸à¥à¤²à¤¿à¤® पà¥à¤°à¤à¤¾ à¤à¥ à¤à¥ वॠसà¤à¥ सà¥à¤-सà¥à¤µà¤¿à¤§à¤¾à¤à¤ à¤à¤ªà¤²à¤¬à¥à¤§ थà¥à¤, à¤à¥ हिनà¥à¤¦à¥ पà¥à¤°à¤à¤¾ à¤à¥ थà¥à¥¤ à¤à¤¨à¥à¤¹à¥à¤à¤¨à¥ दà¥à¤¶ मà¥à¤ à¤à¤ मसà¥à¤à¤¿à¤¦à¥à¤ à¤à¤¾ à¤à¥ निरà¥à¤®à¤¾à¤£ à¤à¤°à¤¾à¤¯à¤¾à¥¤ फà¤à¥à¤°à¥à¤, मà¥à¤²à¤µà¤¿à¤¯à¥à¤ à¤à¤¦à¤¿ à¤à¥ रहनॠà¤à¥ लिठनिवास सà¥à¤¥à¤¾à¤¨ à¤à¥ à¤à¥à¤à¤ à¤à¤¿à¤ à¤à¤à¥¤ à¤à¤¨à¤à¥ à¤à¤°à¥à¤¥à¤¿à¤ सहायता à¤à¥ à¤à¥ à¤à¤¾à¤¤à¥ थà¥à¥¤
रानॠà¤à¤¾ à¤à¤¹à¤¨à¤¾ था, ‘मà¥à¤ à¤à¤¶à¥à¤µà¤° à¤à¥ पà¥à¤°à¤¦à¤¾à¤¨ à¤à¤¿à¤ à¤à¤ दायितà¥à¤µ à¤à¥ निà¤à¤¾ रहॠहà¥à¤à¥¤ मà¥à¤°à¤¾ दायितà¥à¤µ पà¥à¤°à¤à¤¾ à¤à¥ सà¥à¤à¥ रà¤à¤¨à¤¾ हà¥à¥¤ मà¥à¤ यहाठपर ठपनॠसतà¥à¤¤à¤¾ à¤à¤° शà¤à¥à¤¤à¤¿ à¤à¥ बल पर à¤à¥ à¤à¥ à¤à¤¾à¤°à¥à¤¯ à¤à¤° रहॠहà¥à¤, à¤à¤¸à¤à¤¾ à¤à¤¤à¥à¤¤à¤° मà¥à¤à¥ परलà¥à¤ मà¥à¤ à¤à¤¶à¥à¤µà¤° à¤à¥ ठवशà¥à¤¯ दà¥à¤¨à¤¾ पà¥à¥à¤à¤¾à¥¤ à¤à¥ धन-दà¥à¤²à¤¤ मà¥à¤ पà¥à¤°à¤à¤¾ à¤à¥ लिठà¤à¤°à¥à¤ à¤à¤°à¤¤à¥ हà¥à¤, यह मà¥à¤°à¤¾ नहà¥à¤ पà¥à¤°à¤à¤¾ à¤à¤¾ हॠहà¥à¥¤ मà¥à¤ à¤à¥ à¤à¥à¤ पà¥à¤°à¤à¤¾ सॠलà¥à¤¤à¥ हà¥à¤, वह मà¥à¤°à¥ à¤à¤ªà¤° à¤à¤°à¥à¤ à¤à¥ समान हà¥à¥¤ à¤à¤à¤µà¤¾à¤¨ à¤à¤¾à¤¨à¥ à¤à¤¸ à¤à¤°à¥à¤ à¤à¥ मà¥à¤ ठदा à¤à¤° पाà¤à¤à¤à¥ ठथवा नहà¥à¤à¥¤’
महतà¥à¤¤à¥à¤µà¤ªà¥à¤°à¥à¤£ निरà¥à¤£à¤¯
महारानॠà¤à¥ सतà¥à¤¤à¤¾ सà¤à¤à¤¾à¤²à¤¨à¥ à¤à¥ पà¥à¤°à¥à¤µ à¤à¤¬ à¤à¥à¤ नि:सà¤à¤¤à¤¾à¤¨ सà¥à¤¤à¥à¤°à¥ विधवा हॠà¤à¤¾à¤ तॠà¤à¤¸à¤à¥ धन-सà¤à¤ªà¤¤à¥à¤¤à¤¿ शासन दà¥à¤µà¤¾à¤°à¤¾ à¤à¤¬à¥à¤¤ à¤à¤° लॠà¤à¤¾à¤¤à¥ थà¥à¥¤ महारानॠठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ नॠà¤à¤¸ शासनादà¥à¤¶ à¤à¥ रदà¥à¤¦ à¤à¤° दिया। ठब नि:सà¤à¤¤à¤¾à¤¨ विधवाà¤à¤ à¤à¥ à¤à¥ ठपनॠधन-सà¤à¤ªà¤¤à¥à¤¤à¤¿ à¤à¤¾ à¤à¤à¥à¤à¤¾à¤¨à¥à¤¸à¤¾à¤° à¤à¤ªà¤¯à¥à¤ à¤à¤°à¤¨à¥ à¤à¥ सà¥à¤µà¤¤à¤à¤¤à¥à¤°à¤¤à¤¾ पà¥à¤°à¤¦à¤¾à¤¨ à¤à¥ à¤à¤à¥¤ साथ हॠनि:सà¤à¤¤à¤¾à¤¨ विधवाà¤à¤ à¤à¥ दतà¥à¤¤à¤ पà¥à¤¤à¥à¤° à¤à¥à¤¦ लà¥à¤¨à¥ à¤à¤¾ à¤à¥ ठधिà¤à¤¾à¤° दिया à¤à¤¯à¤¾à¥¤
महारानॠनॠठपनॠशासन पà¥à¤°à¤¬à¤à¤§ à¤à¥ सà¥à¤¦à¥à¥ बनानॠà¤à¥ दिशा मà¥à¤ ठनà¥à¤ महतà¥à¤¤à¥à¤µà¤ªà¥à¤°à¥à¤£ à¤à¤¾à¤°à¥à¤¯ à¤à¤¿à¤à¥¤ मलà¥à¤¹à¤¾à¤°à¤°à¤¾à¤µ हà¥à¤²à¤à¤° à¤à¥ शासनà¤à¤¾à¤² मà¥à¤ राà¤à¥à¤¯ à¤à¥ राà¤à¤§à¤¾à¤¨à¥ à¤à¤à¤¦à¥à¤° थà¥, à¤à¤¿à¤¸à¥ à¤à¤ समà¥à¤¦à¥à¤ à¤à¤° विà¤à¤¸à¤¿à¤¤ शहर बनानॠमà¥à¤ ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ नॠमहतà¥à¤¤à¥à¤µà¤ªà¥à¤°à¥à¤£ à¤à¥à¤®à¤¿à¤à¤¾ निà¤à¤¾à¤à¥¤ à¤à¤ à¤à¤à¤¦à¥à¤° à¤à¥ पहà¤à¤¾à¤¨ à¤à¤¾à¤°à¤¤ à¤à¥ समà¥à¤¦à¥à¤ à¤à¤µà¤ विà¤à¤¸à¤¿à¤¤ शहरà¥à¤ मà¥à¤ हà¥à¤¤à¥ हà¥à¥¤
ठब ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ नॠमहà¥à¤¶à¥à¤µà¤° नामठसà¥à¤à¤¦à¤° तथा पà¥à¤°à¤¾à¤£à¤¿à¤ नà¤à¤° à¤à¥ ठपनॠराà¤à¤§à¤¾à¤¨à¥ बनानॠà¤à¤¾ निरà¥à¤£à¤¯ लिया। महà¥à¤¶à¥à¤µà¤° पवितà¥à¤° नदॠनरà¥à¤®à¤¦à¤¾ à¤à¥ तठपर बसा था। à¤à¤¾à¤°à¤¤ à¤à¥ पà¥à¤°à¤¾à¤à¥à¤¨ साहितà¥à¤¯ मà¥à¤ महà¥à¤¶à¥à¤µà¤° à¤à¤¾ ‘महिषà¥à¤®à¤¤à¥Ó à¤à¥ नाम सॠà¤à¤ सà¥à¤¥à¤¾à¤¨à¥à¤ पर à¤à¤²à¥à¤²à¥à¤ मिलता हà¥à¥¤ à¤à¤¸ नà¤à¤° à¤à¥ राà¤à¤¾ महिषà¥à¤®à¤¾à¤¨ नॠबसाया था, à¤à¤¿à¤¨à¤à¥ नाम पर à¤à¤¸ नà¤à¤° à¤à¤¾ नाम महिषà¥à¤®à¤¤à¥ रà¤à¤¾ à¤à¤¯à¤¾à¥¤
ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ à¤à¤ à¤à¥à¤à¥ सॠपà¥à¤°à¤¾à¤à¤¤ à¤à¥ रानॠहà¥à¤¨à¥ à¤à¥ बावà¤à¥à¤¦ ठपनॠà¤à¥à¤¶à¤² नà¥à¤¤à¥à¤¤à¥à¤µ à¤à¥à¤·à¤®à¤¤à¤¾, सà¥à¤à¤¬à¥à¤, दà¥à¤°à¤¦à¤°à¥à¤¶à¤¿à¤¤à¤¾, वातà¥à¤¸à¤²à¥à¤¯, धरà¥à¤®à¤ªà¤°à¤¾à¤¯à¤£à¤¤à¤¾ à¤à¥ à¤à¤¾à¤°à¤£ सà¤à¤ªà¥à¤°à¥à¤£ à¤à¤¾à¤°à¤¤ मà¥à¤ समà¥à¤®à¤¾à¤¨à¤¿à¤¤ दà¥à¤·à¥à¤à¤¿ï सॠदà¥à¤à¥ à¤à¤¾à¤¨à¥ लà¤à¥à¤à¥¤ ठपनॠà¤à¥à¤µà¤¨ à¤à¤¾à¤² मà¥à¤ हॠसारॠपà¥à¤°à¤¿à¤¯à¤à¤¨à¥à¤ à¤à¥ à¤à¥à¤à¤° à¤à¥ à¤à¤¨à¥à¤¹à¥à¤à¤¨à¥ हिमà¥à¤®à¤¤ नहà¥à¤ हारॠà¤à¤° पà¥à¤°à¤à¤¾ à¤à¥ हॠठपनॠसà¤à¤¤à¤¾à¤¨ मान à¤à¤¨à¤à¥ पà¥à¤°à¤¤à¤¿ ठपनॠदायितà¥à¤µ à¤à¤¾ पà¥à¤°à¥à¤£ निरà¥à¤µà¤¾à¤¹ à¤à¤¿à¤¯à¤¾à¥¤ पà¥à¤°à¤à¤¾ à¤à¤¨à¥à¤¹à¥à¤ ‘दà¥à¤µà¥ माऒ, ‘रानॠमाऒ à¤à¥à¤¸à¥ समà¥à¤®à¤¾à¤¨à¤¸à¥à¤à¤ शबà¥à¤¦à¥à¤ सॠसà¤à¤¬à¥à¤§à¤¿à¤¤ à¤à¤°à¤¨à¥ लà¤à¥ थà¥à¥¤
ठपनॠà¤à¥à¤µà¤¨ à¤à¥ ठà¤à¤¤à¤¿à¤® à¤à¥à¤·à¤£à¥à¤ मà¥à¤ महारानॠठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ हà¥à¤²à¤à¤° ठपनॠपà¥à¤°à¤à¤¾ à¤à¥ लिठ‘लà¥à¤à¤®à¤¾à¤¤à¤¾’ बनà¤à¤° 13 ठà¤à¤¸à¥à¤¤, 1795 à¤à¥ à¤à¤¸ सà¤à¤¸à¤¾à¤° सॠविदा हॠà¤à¤à¤à¥¤
पà¥à¤¸à¥à¤¤à¤- ‘ठहिलà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¾à¤ हà¥à¤²à¤à¤°’ सॠसाà¤à¤¾à¤°
यह à¤à¥ पà¥à¥à¤ –परà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤°à¤£ पर महान हसà¥à¤¤à¤¿à¤¯à¥à¤ à¤à¥ विà¤à¤¾à¤°
